احمد بن عبدالرضا
| دانشمند، محدث و رجال‌شناس شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مهذب‌الدین بصری دمامینی حیدرآبادی |
| زادگاه | بصره یا دمامین |
| تاریخ وفات | پس از ۱۰۸۵ق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ حر عاملی |
| اجازه روایت به | احمد بن جعفر چلبی |
| تألیفات | فائق المقال در حدیث و رجال • معارج الدین و مناهج الیقین • التحفة الصفویه • رسالة فى حرمة الغناء و ... |
احمد بن عبدالرضا، مهذب الدین بصری دمامینی حیدرآبادی (درگذشته پس از ۱۰۸۵ق)، محدث و عالم امامی قرن یازدهم هجری که احادیث فراوانی را از حفظ داشته است. وی از بیشتر علوم و فنون روزگار خویش بهره‌مند بوده و در سفر به شهرهای مختلف اسلامی، کتاب‌ها و رساله‌هایی در هر باب نوشته است.
زندگینامه
از زندگانی احمد اطلاعات کمی در دست است. آنچه از وی می‌دانیم این است که وی اهل بصره یا دمامین بوده است و به دلایلی نامشخص به ایران مهاجرت کرده است ولی بعدا از این مهاجرت اظهار تاسف کرده است.. معلوم نیست که او در چه تاریخی به ایران سفر کرده، ولی از یادداشت‌های پایانی تألیفاتش پیداست که احمد سال‌های ۱۰۶۸-۱۰۷۹ق را در نواحی مختلف خراسان، چون ادکان، شاندیز و مشهد گذرانده و در هر یک از این نواحی تألیف یا تألیفاتی داشته. وی هم چنین در این مدت با پادشاهان و ملوک نیز مصاحبت هایی داشته است چرا که وی در فائق المقال، از مصاحبت خویش با پادشاهان یاد کرده و آن را یکی از عوامل نپرداختن به ادامه تحصیلات و تحقیقات دانسته است. با توجه به اینکه او فائق المقال را در نخستین سال ورود به حیدرآباد تألیف کرده، مصاحبت او می‌بایست مربوط به پیش از این تاریخ و در نواحی مختلف بوده باشد. از احوال احمد پس از ۱۰۸۵ق اطلاعی در دست نیست. وی در همین سال برای شخصی به نام احمد بن جعفر چلبی اجازه نوشته است.
زندگی علمی
احمد از بیشتر علوم و فنون روزگار خویش بهره داشته و کتاب‌ها و رساله‌هایی در هر باب نوشته است. تألیفات او دانش او را در تفسیر، اصول، حدیث، فقه، رجال، اخلاق، فنون ادبی، طب، هیئت و نجوم، علوم طبیعی و مهارت‌هایی چون قیافه‌شناسی نشان می‌دهد . اما ظاهرا وی به حدیث و رجال بیش از دیگر علوم علاقه داشته است. چراکه مهمترین اثر وی فائق المقال در حدیث و رجال است. او در این کتاب گفته است که ۱۲۰۰ حدیث را با سلسله اسناد و ۱۲ هزار حدیث را بدون سلسله اسناد، حفظ بوده است. احمد شاگرد حر عاملی بوده و بیشتر احادیث آن کتاب را از او روایت کرده است. حر عاملی در ۱۰۷۵ق به خط خویش بر کتاب الدرة النجفیة او تقریظ نوشته. نسخه خطی کتاب یا دستنوشته حرّ عاملی موجود است.
آثار
تألیفات او همه به زبان عربی است. مهمترین آنها فائق المقال، در حدیث و رجال است که آخرین اثر موجود اوست. از وی چند اثر منتشر شده است که عبارتند از :
- معارج الدین و مناهج الیقین: وی در اوایل ۱۰۷۹ق هنوز در مشهد بود و در آن شهر این کتاب را تألیف کرد.
- التحفة الصفویه: در ذیقعده ۱۰۸۰ق، در قندهار این کتاب را نوشته است.
- الدرة النجفیة فی الاصول الفقهیة
- رسالة فى حرمة الغناء؛ این رساله در مجموعه غناء و موسیقی که بسیاری از رساله‌های غناء فقها در آن جمع‌آوری شده، منتشر شده شده است.
بخش دیگری از آثار وی نیز هنوز چاپ نشده است که عبارتند از:
- آداب المناظرة، ضمن مجموعه‌ای در نجف در کتابخانۀ شیخ هادی آل کاشف الغطاء نگهداری می‌شود.
- تحفة ذخائر کنوز الاخبار
- تحفة العزیزة، در اصول
- کتاب الحساب
- الدرة النجفیة، که نسخه‌ای از آن با تقریظ حر عاملی در زنجان موجود است.
- رسالة فی القیافة
- رسم الخط
- الزبدة، در معانی و بیان
- العبقریة
- عمدة الاعتماد فی کیفیة الجتهاد. وی این کتاب را در ۱۰۸۰ق در کابل نوشته است.
- غوث العالم فی حدوث العالم.
- فائق المقال فی الدحدیث و الرجال، که نسخه‌ای از آن در موزه بریتانیا موجود است.
- الفلکیة، در هیأت و نجوم.
- کلیات الطب، که در ۱۰۸۲ق در شاه جهان آباد تألیف کرده است.
- مصباح الصلاح و مفتاح النجاح.
- المعانی، در تفسیر.
- المقنعة النسیة و المغنی النفیسة، در علم حدیث. در اواسط سال ۱۰۷۹ق به هرات رفت و این رسالۀ را در آنجا نوشت.
- الاولیاء فی تنزیه الانبیاء.
پانویس
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۲، ص۲۲۷، ج۳، ص۳۶۳.
- ↑ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ نکـ: کشمیری، نجوم السماء، ص۱۸۲.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج ۳، ص ۳۶۲؛ همو، مصفی المقال، ص ۵۲؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ نکـ: کشمیری، نجوم السماء، ص ۱۸۲.
- ↑ ملک، ج۶، ص۴۹۶.
- ↑ کشمیری، نجوم السماء، ص ۱۸۲؛ قس: حسنی، نزهة الخواطر، ج ۵، ص ۴۱.
- ↑ احمد بن عبدالرضا، فائق المقال، ص ۳۱۰.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج ۸، ص ۱۱۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۳، ص۳۶۲؛ همو، مصفی المقال، ص۵۲؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۳، ص۴۴۷.
- ↑ بیشتر این تألیفات با ذکر نسخه‌های آنها توسط آقابزرگ، در مجلدات مختلف الذریعه و نیز بروکلمان گزارش شده است.نکـ: فاضل، معجم مؤلفی الشیعة، ص ۷۲؛ آقابزرگ، مصفی المقال، صص ۵۰-۵۱؛ امین، اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۶۲۴؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج ۱، ص ۲۷۳؛ Gal,II/542; Gal, S,II/577-578.
- ↑ مختاری، صادقی، غناء و موسیقی، ۱۳۷۷ش، ج۳، ۲۰۳۹- ۲۰۴۱ و ج۴، ص ۲۰۴۳.
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۳۰.
- ↑ شورا، ج۱۲، ص۱۸۸.
- ↑ ملک همانجا.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۷، ص۵.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۸، ص۱۱۳.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۷، ص۲۲۲.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۱، ص۲۳۱.
- ↑ ضمن همان مجموعه،آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۲، ص۱۵.
- ↑ مولوی، مفتاح الکنوز الخفیة، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ ضمن همان مجموعه.آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۵، صص۳۳۴-۳۳۵.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۷۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، ص۹۱.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۱۶، صص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ ضمن همان مجموعه، آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۳۰، ج۱۸، ص۱۳۰.
- ↑ مرکزی، ج۸، ص۴۰۴.
- ↑ ملی، ج۱۰، صص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ نکـ: ملک، ج۶، ص۴۹۵.
- ↑ شیروانی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری یزد، ج۴، ص۱۴۹۹.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
- همو، مصفی المقال، تهران، ۱۳۷۷ش.
- احمد بن عبدالرضا، فائق المقال، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حسنی، عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۶ق/۱۹۷۶م.
- شورا، خطی.
- شیروانی، محمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ وزیری یزد، تهران، ۱۳۵۵ش.
- فاضل قاینی، علی، معجم مؤلفی الشیعة، تهران، ۱۴۰۵ق.
- کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۳۷۶ق.
- کشمیری، محمدعلی، نجوم السماء، قم، ۱۳۹۴ق.
- مرکزی، خطی.
- ملی، خطی.
- مولوی، عبدالحمید، مفتاح الکنوز الخفیة، پتنه، ۱۹۱۸م.
- مختاری، رضا و صادقی، محسن، غناء و موسیقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ١٣٧٧ش.
منبع انگلیسی
- GAL; GAL, S.